Önlem alınmadığı takdirde tarımda ortaya çıkan zararlılarla mücadelenin hem ekonomik faturası artıyor hem de pestisit kullanımı insan sağlığını olumsuz etkiliyor. Gelişmekte olan ülkelerde her yıl yaklaşık 5 milyon pestisit zehirlenmesi vakası yaşanıyor. DSO’nun verilerine göre pestisitlerin dolaylı veya dolaysız etkileri nedeniyle her yıl yaklaşık 220 bin kişi hayatını kaybediyor.
Türkiye tarımı günlerdir tırtıl istilasını konuşuyor. İklim krizinin tarıma önemli etkilerinden biri bitkisel ve hayvansal zararlılar. Dünyada her yıl 2.5 milyon tondan fazla böcek ilacı kullanılıyor, yeni zararlılar- böcek türleri yeni ilaç demek. Hayvansal ve bitkisel zararlılarla mücadele etmek için kullanılan ilaçların çoğu tekel durumunda ve fiyatı yüksek. İlaç sektörü tıpkı insan ilaçlarında olduğu gibi çoğu zaman pazarı maniple edebiliyor. Hayvansal ve bitkisel zararlıların tarıma etkileri; verim kaybı, çiftçi de gelir kaybı ve en önemlisi insan sağlığına olumsuz etkileri. İnsan sağlığına yönelik en büyük tehdit zoonotik hastalıklardan ve pestisitlerden kaynaklanmakta.
TIRTIL İSTİLASI NEREDEN ÇIKTI
Hava sıcaklığı, nem yol kenarlarında biriken anızların üzerinde tırtıl türü hızlı çoğalabilen zararlıların artmasına neden oldu. Hayvansal ve bitkisel zararlılarla mücadele etmek kuşkusuz sadece çiftçinin sorumluluğu olamaz doğru tarihte mücadelenin yapılması gerekiyordu yapılamadı sebeplerine, çözüm önerilerine geçmeden var olan durumu özetlemekte fayda var.
TARIM ÇAĞININ STRATEJİSİ DRONLA MÜCADELE
Dronla mücadele elbette arı popülasyonına zarar veriyor. Gece saatlerinde yapılması gereken ilaçlama kuşkusuz uygulamada sorunlar çıkarıyor. Zaman olarak ta hızlı davranmak gerekiyor. Tıpkı yangın gibi bir saatte kilometrelerce tarla yangın gibi kupkuru oluyor. Tarım ve Orman Bakanlığı ilaçlama konusunda dönem dönem dış alım yapıyor. Dron konusunda çalışılan Mana isimli bir şirket var. Danışmanları yakından tanıdığım bir isim Mucit Necmettin Türkoğlu. Çift dal yapmış bir Mentor. Hem Elektronik hem Ziraat mühendisi. Bu bakımdan Mana şirketinin beyni denilebilir. Şirkette onlarca mühendis, emekli asker ve dron Opretaörleri var. Arıcılarla yapılan görüşmelere göre bir zamanlama yapıldı. Çalışmalar sabah 4’de başlıyor akşam 21.00’a kadar devam ediyor. Her dron günlük 300 dönüm alanı ilaçlayabiliyor. Toplamda 15 dron var. 23 Temmuz itibariyle mücadele tamamlandı ekipler Ankara’ya döndü. Ortalama 20 bin dönüm etkilendi, % 10 verim kaybı tahmin ediliyor. Verim geçen yıldan yüksek olduğu için genel anlamda verim kaybı hissedilmeyebilir. Bakanlıktan konunun maddi boyutu ile ilgili bir açıklama yapılmadı.
ŞEKER PANCARI VE MISIR İÇİN ACİL ÖNLEM ALINMALI
Ayçiçeğinde tırtıl istilası kontrol altına alınsa da tırtıl mısır ve şekerpancarı gibi ürünlere her an sıçrayabilir. Hiç vakit kaybetmeden önlemler planlanmalı. Dron filosu genişletilmeli. Belki devlet bile kendi filosunu kurabilir. Orman yangınları, bitkisel ve hayvansal istilacı türlerle mücadele ve tarımın farklı birçok alanında drone ve robot teknolojisinin önemi giderek artıyor.
TIRTILLA MÜCADELE ZAMANINDA YAPILMADI
Nisan ve mayıs ayları mücadele için doğru zamandı. Yol kenarlarında anızların üzerinde başlayan çoğalma ilaçlansaydı ve otlar temizlenseydi bugün bu hale gelmeyebilirdi. Tırtıllar hızlıca çoğaldı. Tırtıllar yeşillik yiyerek doyuyor ve hızlıca çoğalıyor.
YÜKSEK FİYATLAR TIRTILLA MÜCADELEYİ ZORLAŞTIRDI
İlaç fiyatlarının yükselmesi çiftçinin bireysel olarak kullandığı gübre, toprak bakım ürünü ve zararlı ilaçlarının miktarını azalttı bunlar da nedenlerden.
EKOSİSTEM BOZULDU, KENTLER HAYVAN VE BİTKİLERİN YUVALARI ÜZERİNE İNŞA EDİLİYOR
Zararlılarla mücadele eden kuş, yarasa ve bazı böcek popülasyonlarının nesli tükeniyor. Dünyanın % 34’ünü kapsayan meralardaki tahribat devam ediyor. Bozkır ekosistemleri tehlike altında. Tarımsal araziler yerleşime açılınca böcek ve bitkilerin yuvaları şehrin altında kalıyor ilk fırsatta şehirleri istila ediyor. Kentler hayvan ve bitkilerin yuvaları üzerine inşa ediliyor.
NELER YAPILMALIYDI
Yabancı otlar zamanında temizlenmeliydi olmadı işçi maliyetleri malum. Erken teşhis edilip bölgesel mücadele etkili yapılmalıydı, geniş arazilere sıçraması önlenmeliydi. Konukçu bitkilerin zamanında toplanması gerekiyordu. Keklik, tavuk, leyleklerin doğaya salınması.
Doğal diyotamit uygulamaları. Ultra seslerle zararlılarla mücadele, müzik ritim frekanslarla bitkileri uyarma, yumurta döneminde iyon dengesi ile kısır yumurtaların planlanması, nem kontrolü, bitki extratları ve aromatiklerle feromenler oluşturma gibi alternatif çözümler pestisit kullanımını azaltacağı gibi maliyetleri de düşürecektir. Etnomologların, teknoloji bilen Ziraat mühendislerinin önemi giderek artıyor. Elbette Binlerce yıllık kadim ziraat gelenekleri.
AKILLI TARIM İLE ZARARLILARLA MÜCADELE
Uydu verilerini analiz edecek Ziraat mühendisleri yetiştirmek, tüm verileri analiz ederek tüm tarım paydaşlarının durumdan haberdar edilmesini sağlamak. Konunun muhatabı olanların uyarılması ve gerekli önlemlerin alınması. Yıllardır anlattığımız akıllı tarım tam da bu günler için lazım. Tırtıl tarımı yangın yerine dönüştürdükten sonra ne söylesen boş. Tarım teknolojilerine özel yatırım destekleri verilmeli. Pancar ve mısıra sıçramadan iş planı yapmalı.
TARIMDA DRON VE ROBOTİK YATIRIMLARI
Uydu verileri, sensörler, dron kullanımı, tarımda robot teknolojileri daha pek çok teknoloji tarımı iklim krizinin olumsuz etkilerinden korumak için oldukça önemli ve elzem. Buraya yatırım yapanlar kazanacak. Teknofest’de tarım teknoloji kategorilerine pozitif ayrımcılık yapılması özel desteklerin sağlanması, stantları en uca değil en öne koymak gibi zahmetsiz basit önlemler alınabilir.
TARIM TEKNOLOJİLERİNE ÖZEL DESTEKLER
Tarımdaki her gelişme bize tarım teknolojilerine yapılması gereken yatırımları hatırlatıyor. Tarım teknolojileri zorlu ve bütçesi yüksek yatırımlar. Bu anlamda evde yufka açana değil tarım teknolojileri geliştirienlere özel destekler, tarım teknoloji özel sanayi bölgeleri kurmak, tarım teknoloji kuluçka merkezlerine destekler pozitif ayrımcılıkla yönetilmeli.
ZARARLILARIN ZARARI TARIMI YOK EDEBİLİR
Tarımda istilacı hayvan ve bitki türleri sorunu giderek artmakta tarımı ve dolayısıyla insan sağlığını tehdit etmekte. İstilacıların etkileri; ekonomik, ekolojik, sağlık, ve tarım noktasında yaşanıyor. İstilacı hayvan ve bitki türlerinin dünya ekonomisine yıllık zararı 1.4 trilyon dolar.
Hastalıkların pirinç, buğday, mısır ve patates gibi temel besinlere verdiği zarar toplam üretimin % 15’ine denk geliyor. Zararlılar her yıl % 9 ila 21 arasında üretim kaybına sebep oluyor. Türkiye’de yetiştirilen bitkileri tehdit eden 500’den fazla istilacı tür ve zararlı var. Türkiye’de zararlı ve istilacıların tarıma verdiği zarar %40’lara ulaşıyor.
KONTROLSÜZ TOHUM TAKASLAR ZARARLILARIN YER DEĞİŞTİRMESİNE ÇOĞALMASINA NEDEN OLUYOR
Kontrolsüz yapılan tohum takaslar iyi niyetle de olsa mantar, bakteri, virüs ve iplik kurdu gibi mikroskobik canlıların tüm tarımsal alanlara yayılması demek. Tescilli olmayan tohumlarda olabilecek söz konusu canlılar tarladaki bir yapraktan binlerce kilometrelik alana yayılıp ülke tarımını riske atabiliyor. Son yıllarda kontrolsüz tohum takaslar artıyor, tohumlar vasıtasıyla hayvansal ve bitkisel zararlılar yer değiştiriyor kolayca çoğalıyor.
GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE HAYVANSAL BİTKİSEL ZARARLILAR
Bu yıl tırtıl başka bir yıl beyaz kelebek. Zararlılar iklim krizi kaynaklı aşırı sıcak, nem gibi nedenlerden ötürü çoğalsa da takibini yapmak önlem almak zorundayız. Yoksa gerçek kıtlıklarla karşılaşabiliriz. 1840 yılında İrlanda’da 1 milyon kişinin ölümüne yol açan patates kıtlığının sebebi; “geç yanıklık” hastalığı idi. ABD’de mısır ürününde yaşanan yaprak yanığı hastalığına karşı, genetik çeşitliliğin azalması nedeniyle yaklaşık 1 milyar dolarlık bir kayıp yaşanmıştır.
Karadeniz bölgesinde son yıllarda görülen beyaz kelebek, Afrika’dan gelen çekirgeler hem gerek Akdeniz’de gerekse Karadeniz’de pek çok bitkinin yok olmasına neden oluyor. Şimşir ağaçları, kestane, ve onlarca sebze türü zararlılardan olumsuz etkileniyor.
TIRTIL EKONOMİSİ ÇOK BÜYÜK
Hayvansal ve bitkisel istilacı tür ve zararlılarla mücadele; teftiş, izleme, önleme ve mücadele maliyetleri olarak genel tarım maliyetlerinin artmasına neden oluyor. Bu anlamda tüm dünyanın kabul ettiği 1995 yılında imzalanan “Sağlık ve Bitki Sağlığı Önlemlerinin Uygulanmasına İlişkin DTÖ anlaşması ile uluslararası ticarete katılan ülkelerin sağlık ve bitki sağlığı önlemleri uluslararası standartlara ve risk değerlendirmelerine dayandırılması zorunlu kılınmıştır.
Biyogüvenlik yasaları çerçevesinde de ülkelerin bu tarz zararlılarla gerekli mücadeleyi yapması zorunlu. Yoksa diğer ülke tarımına zarar verilebilir. Yanı sorun tüm dünyayı ilgilendiriyor birlikte hareket edilmesi gerekiyor. Tüm dünyada hektar başına zararlılarla mücadelenin maliyeti yıllık yaklaşık 10-16 dolar düzeyinde. Tırtılın tarımsal üretime etkisi %20 ila 50 arasında. Türkiye’deki hasar henüz açıklanmadı. Her zararlının ekonomik etkisi farklı. Akdeniz Meyve sineğinin Amerika tarımına olumsuz etkisi yıllık 800 milyon yabancı otların 35 milyon dolar düzeyinde. 1986 yılında gerçekleşen çekirge saldırılarında tahıl kayıpları %16 oranında gerçekleşti.
ZARARLILARLA MÜCADELENİN FATURASI İNSAN SAĞLIĞINA
Önlem alınmadığı takdirde tarımda ortaya çıkan zararlılarla mücadelenin hem ekonomik faturası artıyor hem de pestisit kullanımı insan sağlığını olumsuz etkiliyor. Gelişmekte olan ülkelerde her yıl yaklaşık 5 milyon pestisit zehirlenmesi vakası yaşanıyor. DSO’nun verilerine göre pestisitlerin dolaylı veya dolaysız etkileri nedeniyle her yıl yaklaşık 220 bin kişi hayatını kaybediyor. Gelişmiş ülkeler pestisitlerin %80’ini kullanmasına rağmen ölümlerin sadece % 5’i buralarda gerçekleşiyor. Nedeni plansız, bilinçsiz kullanım. Afrika Kıtası’nda raf ömrü dolmuş pestisit oranı %50’den fazla. Zira “ilacı zehirden ayıran dozdur” lafı zararlılarla mücadelede pestisit kullanımını da özetliyor.
TARIMA DOST BÖCEKLER – ENTOMOLOGLAR
Tırtıl mücadelesinin yapıldığı günlerde tüm böceklerin zararlı değil hatta faydalı olabileceğini de belirtmek isterim. Bu anlamda kısaca bilgi vermekte fayda var. Hayvansal ve bitkisel zararlılar tarih boyunca tarıma önemli zararlar verdi. Tarım geleneği iyi olan ülkeler tarıma dost böcekleri zararlılarla mücadelede kullanıyor.
Entomoloji böcek bilimi olarak biliniyor. Böceklerin geçmişten günümüze beslenmeleri, yaşamları, davranışlarını inceliyor. Böcekler tarım için neden önemli. Entomologlar; böcekleri, onların insanlara, diğer organizmalarla ve çevreyle olan ilişkilerini inceliyor. Böcekleri kullanarak diğer zararlı böceklerle mücadele etmek, haşere kontrolü, ekoloji, fizyoloji ve böcek ilacı toksikoloji konusunda çalışmalar yapmak için değerlendirilir. Son günlerde gündeme gelen tırtıl istilası Entomologların değerini tekrar gündeme getirdi. Türkiye’nin en önemli Etnomologlarından Mehmet ile Türkiye’nin ilk mikrop üretim tesisi olan Antalya Büyükşehir Belediyesi işletmesine olan ziyaretimi aktarmak isterim. Dr. Saadet Tuğrul Ay önderliğinde yapılan çalışmaların böcek bilimi için çok kıymetli. Patateslerin üzerinde yetiştirilen böcekler bazı zararlı böcekleri yiyor. Patateste yetiştirilen böcekler tarlaya bırakılıyor. Tarladaki zararlı türleri yok ediyorlar. Doğanın temel işleyişi tarımın geleceğine göz kırpıyor. Antik zamanlardan beri dünyanın her yerinde böcekler tarımsal zararlıları yok ediyor. Bu endüstriyel simbiyoz düzende kimyasallara gerek kalmadan tarımı sürdürülebilir kılıyor. Uğur böceği larvaları, yırtıcı akarlar iş başında.
Zararlılara dayanıklı mahsuller yaratmak için diğer bilim dallarıyla ortak çalışmalar yürütmek, hastalıklara karşı mücadele etmek için ilaç çalışmalarına destek olmak için çalışıyorlar. Günümüz entomologları böcekleri birbirine yedirerek onlarla kurulan bu ortak yaşam sistemiyle tarımsal üretimdeki hastalık ve zararlıları önlemeye çalışıyorlar.
Ormancılıkta kullanılan feromen tuzaklar, bitkisel üretimde zararlılarla mücadele etmek için biyolojik mücadelenin en önemli aracı böcekler.
BÖCEK BİLİMİNDE UZMAN ŞİRKETLER
Dünyada böcek bilimi konusunda uzmanlaşmış şirketler tarıma katkı sunmaya devam ediyor. Kopper Biyolojik sistemler, biyolojik zararlı ve hastalık kontrolü için böcekleri kullanıyor. Argo bir tabirle böceği böceğe kırdırarak insan için sağlıklı besinler üretilmesi sağlanıyor. Başrolde yine insan için sağlıklı besin üretme var. Etik veganların organik tarıma bir de bu yönden bakmasını telkin ederim. Kopper firması gibi birçok şirket var. Örneğin uğur böceği larvalarından oluşan pamuklu torbalar aç gözlü bitki yiyici böceklere karşı mücadele ediyor. Ticari mantarlara zarar veren sinek larvalarını ortadan kaldıran yüzbinlerce nemotad kutuları. Entomologların cesur lejyonları bombus arıları kılığında hem sevişiyor hem de savaşıyor insanlık için. Zira hiçbir yatay tozlaşma çiçekler arası meşk yapan ana kraliçeleri beslemeye çalışan, yol boyu bitkilerin yumurtalıklarını döllemeye çalışan arıların verimliliğiyle boy ölçüşemez. Tırtıllar belki bize iyi bir ders verir ve planlamanın, teknolojiye yatırım yapmanın tarımı çiftçilerle birlikte yönetmenin ne denli önemli olduğunu gösterir.
